BRUEGEL ve "Hollanda Atasözleri"

Daha önce Pieter Bruegel ile ilgili yazdığım yazılarda  “Çocuk Oyunları”, “Köy Düğünü”, “İkarus’un Düşüşü” tablolarından ayrıntılarıyla bahsetmiştim. Bu yazımda onun bir başka müthiş eseri  Nederlandse Spreekwoorden   yani “ Hollanda Atasözleri ” isimli tablosunu anlatmaya çalışacağım. Bu tablo  Dutch ressam tarafından 1559'da meşe pano üzerine yağlıboya ile yapılmış ve  Hollanda’ya ait atasözlerini resmeden bir tablodur. Berlin Devlet Müzesi’nde sergilenmekte olup  117x163 cm  boyutlarındadır. Resim, birçok atasözüne yapılmış olan göndermelerle doludur. Bunların büyük bir bölümü halen kullanılmakta olup diğerleri  o dönemde kullanıldığı bilinen atasözleridir ve  unutulmuştur. Bruegel  bu tablosunda sadece atasözlerini bir araya getirmeyi amaçlamamış, aynı zamanda insanların akılsızlığını, aptallığını ve ahmaklığını da vurgulamıştır. Resimdeki pek çok insan figürü, Brueghel'in tablolarında akılsızlığı ifade etmek için kullanılan boş boş bakan aptal yüz ifadesine sahiptir.

Tabloya ressamın verdiği isim Mavi Pelerin’dir. Bu isim tablonun ortasında karısı tarafından mavi bir pelerin giydirilen adamdan kaynaklanır. Burada, eşini aldatan kadınlar için kullanılan “kocasına mavi pelerin giydirmek “deyimi resimlenmiştir.

 



Tabloda 120 atasözü veya deyim  100  farklı sahnede (resimde) tanımlanmıştır. Bu atasözü ve deyimlerin  resim içinde birbirleriyle bir bütünlüğü olmamakla birlikte resmin tümüne bakıldığında bütünlüğü bozan bir aykırılık görülmemektedir. Resim Bruegel’in diğer eserlerindeki gibi sanki bir flaman köyündeki yaşamı anlatır gibidir. Resimde kullanılan atasözü ve deyimlerin bazılarını detay resimleriyle  inceleyelim:

Bir elinde ateş  bir elinde su taşımak:  İkiyüzlü davranmak, ikili oynamak

Çatısının kiremitlerini turtadan yapmak: Görmemişlik, zenginliği hazmedememek

 

Arkası ateş almak : Poposu tutuşmak, telaşlanmak

 



Pelerinini rüzgara göre asmak : Rüzgar nereden eserse ona göre davranmak

 

 

Büyük balık küçük balığı yutar :  aynı sözü bizler de kullanıyoruz

 

Darağacına pislemek: Korkmamak, ” serçeden korkan darı ekmez”

Bir somundan diğerine zor uzanmak : İki yakasını bir araya getirememek

 

İsa'nın yüzüne sahte sakal takmak: Takiye yapmak, hileyi dindarlık kisvesiyle gizlemek

 

Kafasını tuğlaya vurmak:  İmkansızı başarmaya çalışmak.  Bizde kullanılan ve pişmanlık ifade eden ”kafasını taşlara vurmaktan” farklı anlamdadır

Gümüş tabak içi boşsa faydasızdır:  Güzellik tek başına bir işe yaramaz

 

Sıcak kömüre oturmak:  Sabırsızlık  ve acelecilik zararlıdır, “acele eden ecele gider”

Ahmağı sabunsuz traş  etmek : Birini kandırmak, “insanı kendisi kadar kimse kandıramaz”

 

Lapasını yere döken, hepsini toplayamaz : “Olmuş ile ölmüşün ardından ağlanmaz” ve "kendi düşen ağlamaz"

 

Aya işemek: Boş yere çaba sarfetmek, akıntıya kürek çekmek

 

Bruegel birçok yapıtında olduğu gibi bu eserinde de güncel olaylarla ilgili iğnelemeler yapmış, onları simgesel bir biçimde aktarmıştır,  “doğruluk” ve “kötülük” ve “cahillik” kavramlarını alegorik olarak anlatma yolunu seçmiştir. Meslektaşlarının para karşılığı kiliseye bol yaldızlı, parlak dini resimler yaptığı ya da feodal yapının görgüsüz zenginlerinin ve aristokratlarının şatafatlarını göstermek için ısmarlama resim yaptırdığı  bir dönemde, Hollanda'nın günlük köy ve kır yaşamını bilgece  anlatan resimler yapan bu adamın önünde şapka çıkarmak gerekir.

Dr Faik Çelik