BRUEGEL ve "Körler Meseli"

Çok farklı, özel, öğretici ve tuhaf  tablolar  yapan bir sanatçının Bruegel’in bir başka tablosunu inceleyelim. Dutch dilinde *Die Parabel von den Blinden*(Alm. Der Blindensturz, İng.  The Blind Leading the Blind) olan “Körler Meseli” 1568'de tuval üzerine yağlıboya ile çizilmiş bir tablodur. 86 x 154 cm. boyutlarındaki orijinal tablo, Napoli'deki National Museum of Capodimonte’dedir. 118 x 168 cm boyutlarında ahşap üzerine yağlıboya ile çizilmiş olan kopyası ise Paris'te Louvre'dadır. Yaşlı Pieter Bruegel (1525-1569), en önemli resimlerini 44 yıllık yaşamının son yıllarında yapmıştır, “Körler Meseli” ölümünden az evvel bitirdiği bir resmidir. “Mesel” içinde hakikat payı olan, ifade edilmek istenileni benzetme veya kıyaslamayla anlatan sözdür, bir çeşit hikaye  veya atasözüdür. 

Bizzat Bruegel'in de ifade ettiği gibi, tablonun Matta İncili'nin 15. bölümü'nde İsa’nın, Ferisi’ler hakkında söylediği: "Bırakın onları; onlar, körlerin kör kılavuzlarıdır. Eğer kör köre kılavuzluk ederse, her ikisi de çukura düşer" sözünden ilham alınarak yapılmıştır. Ferisi’ler İsa’nın doğumuna yakın zamanlarda yaşayan Yahudi topluluklarından birisidir.

En öndeki kör aynı zamanda kılavuzdur, ancak  takılmış ve yere düşmüştür. Kör olduklarından arkadakilerin de akıbeti aynı olacaktır. Yani  “dramatik son” kaçınılmazdır. Körler ya ellerini birbirinin omuzuna atmış veya bir sopa vasıtasıyla temaslarını koparmıyorlar.  Rehber olan birinci kör adam tamamen   sırt üstü düşmüşken,  ikinci kör adam da ona takılıp  üzerine düşmek üzeredir. Yüzünde korku vardır, ağzı açıktır, belki de bağırmaktadır. Üçüncü kör adam da korku içinde ve çok tedirgin görünümdedir. İlk düşen adamın çığlığı ve uyarısıyla  muhtemelen dördüncü adam,  kör olmasına rağmen gökten yardım istercesine gökyüzüne  bakıyor. Son iki adam sakin, onların kötü akibete uğramamak için zamanları  ve sopa ile dayanışmaları var.

Körlerin körlük nedenleri de farklıdır. İlk körün gözleri  görülmüyor, beşinci körün gözleri de şapka altında kalmış. İspanya’dan E. Santos-Bueso’ya  göre ikinci körün iki gözü de yerinden çıkarılmıştır (bilateral enükleasyon), ya savaşta kaybedince soylular tarafından  ceza olarak iki gözün çıkartılmasıyla  veya herhangi bir kaza ile travma sonucu oluşması mümkündür. Üçüncü körün sağ gözü ile dördüncü körün iki gözünde kornea lökomu (beyaz leke) ve fitizis bulbi görülmektedir, gözün ileri derecede büzüşmesi ve küçülmesi, şiddetli göz iltihaplanmalarında olur.  Altıncı körde ise ilerlemiş hipermatür katarakt görülmektedir, göz gümüş rengidir,  genelde senil (yaşlılık) katarakta olur.

        ikinci kör

üçüncü kör

dördüncü kör

 

altıncı kör

Bruegel'in resimlerinde ince bir mizah duygusu olmasına rağmen sert bir gerçeklik baskındır. Zıtlıklarla bu gerçekliği sağlar, iyi-kötü, asil-rezil gibi. Resimlerindeki tarihsel ve sosyolojik anlatımları  birer sanatsal şölene  dönüşür. Bruegel duyarlı bir sanatçıdır ülkesinin İspanya tarafından istilası onu derinden etkilemiştir. Halkının kaybettiği özgürlüğünü, öldürülen insanlarını, sert ve gerçekçi olarak resmetmiştir. Halen ona ait olan  eserleri dışında çoğu istila dönemine ait olmak üzere bir çok eserini ölmeden önce karısına yaktırdığı ileri sürülmektedir.

Son  yıllarda yaşadıklarımız ile çok yakından ilgili bulduğum bu resmi anlatmaya çalıştım. Bazen  toplumun bütününü de kaçınılmaz bir biçimde geri dönüşsüz noktaya doğru götürecek gözü kör olmasa da vicdanı ve aklı kör kılavuzlar  tarih sahnelerinde görülmüştür. İşte Franco, işte Hitler, işte Stalin, işte Pinochet…

Dr Faik Çelik