TIP ve RESİM SANATI (Tıpta Resim)

Ressamlar her zaman tıp ile ilgili konulara ilgi duymuşlardır. Hasta, hastalık, hekim, anatomi ve diğer bir çok konuda oldukça fazla tablo, fresk, duvar resmi vb çalışmalar vardır. Bunlardan bazısı çok ünlenmiştir, örneğin blog sayfamın arka planındaki Rembrant resmi gibi. "Hekimliğin Seyir Defteri" isimli kitabımın bir bölümünü oluşturan bu yazımda seçtiğim 15 tablo yer almaktadır. Bir kısmı iyi bilinmektedir, bir kısmı ise hak ettiği ilgiyi . Bu resimleri kısa hikayeleri ile birlikte sunuyorum.

Dr Tulp'un  Anatomi Dersi,  (Rembrant -1632, Museum Mauritshuis,  Den Haag)

Bu meşhur resmi yaptığı 1632’de ressam (Rembrandt Harmenszoon van Rijn 1606–1669) henüz 26 yaşındaydı. Resimde arka duvarda asılı olan levhanın sağ üst köşesinde 1632 yazısı okunmaktadır. XVII. yüzyılda grup resimleri  yükselen orta sınıfın simgesi durumundaydı. Resmin yapıldığı zaman 39 yaşında olan doktor Tulp, Amsterdam’ın tanınmış bir cerrahı ve anatomistiydi.  Bu ısmarlama resimdeki yedi kişiden sadece ikisi doktor, diğerleri Amsterdam’lı zengin burjuvalardı. Ceset silahlı soygundan hüküm giyip idam edilen  Aris Kindt’e aittir. Tulp’un kafasında toplumdaki seçkin yerini simgeleyen iri siyah şapkası vardır. Kadavranın bedeninden yayılan çiğ ışık rengi resmin tek ışık kaynağı olarak dikkat çekicidir. Bu ışık resimdeki kişilerin beyaz yakalarında görülen yandan gelen ışığı tamamiyle bastırmaktadır. Cesedin başındaki kişinin vücudu, cesedin yüzüne gölge olarak düşmektedir. Elinde kağıt tutan kişi  resimde bulunan kişilerin adlarının yazılı olduğu kağıdı okunur pozisyonda tutmaktadır. Resmin gerçek bir anatomi dersi olmadığı açıktır. Ne karın, ne göğüs bölgesi açılmamıştır. Sadece kolun dirsekle bilek arasındaki bölümü kesilmiştir. Çünkü resim ısmarlamadır, karın açılırsa organlar çabuk çürüyeceğinden  istenilen resim bitirilemeyebilir. Dr Tulp  sağ elindeki forsepsle  kasın bir bölümünü kaldırmaktadır. Bu tuttuğu dokuları neden bir işaret sopasıyla göstermemiş de bir forsepsle kaldırmıştır? Kanımca bu sorunun cevabı Dr. Tulp’un sol elindedir. Tuttuğu yapılar, kirişler uyarıldığında sol elin şeklini vermektedir. Öndeki iki kişi yani hekimlerden soldaki büyük bir dikkatle kadavranın ön koluna bakarken sağdaki ise gözlerini Dr. Tulp’un sol eline dikmiştir. Bu kişi kendi elini de  benzer konuma getirerek sanki pozisyonu onaylarmış gibidir. Ancak disseke edilen (kesilen) sol kol gerçek anatomiye pek uymamaktadır, Rembrandt, Dr Tulp’un önündeki Vesalius’un anatomi kitabındaki çizime uymak zorunda  kalmıştır. Genç bir dahinin, Rembrandt’ın tıp ve sanatı buluşturan bu resmi anıtsal niteliktedir. 

Otopsi  (Enrique Simonet Lombardo - 1890,  Malaga Müzesi, Malaga)

Tablonun gerçek adı “O’nun Bir Kalbi Vardı”. Ancak “Otopsi” ve “Kalbin Anatomisi” olarak da isimlendirilmektedir. Kadın zehir içerek intihar eden bir modele aittir. Kimine göre bir fahişeye. Doktor elindeki kalbe düşünceli ve hüzünle bakmakta.  Resimde doktorun gri saçları genç kadının kızıl saçlarıyla, doktorun siyah düzgün elbisesi kadının üstündeki beyaz dağınık  örtüyle, kadının elinin masadan  sarkması, doktorun elini masaya dayaması ile tezat oluşturmaktadır. Perdenin su dolu kapta aksinin görülmesi  ve pencereden giren ışığa formalin şişelerin engel olamaması resmi çok güzelleştirmektedir. Resimde kadın yarı çıplak resmedilmiştir, halbuki otopside tamamen çıplak olması beklenir, bedende bir kesi ve kan izi görülmemesi doktor ile kadın arasında adı konulmamış bir saygıyı göstermektedir.

Ameliyat Öncesi ( Henri Gervex - 1887, Musee D'Orsey, Paris)

Daha iyi bilinen ismiyle “Dr Pean’ın Damar Tutan Aleti Keşfi”. Fransız cerrah Dr Jules- Emile Pean’ın (1830-1898)  St Louis Hastanesi’nde kendi adıyla anılan damar tutucularının (klemp)  kullanılmasını öğrettiği ders. Sağ elinde aleti tutarken sol eli ile onu kullanma şeklini tarif ediyor. Dr Pean yaşına rağmen dinç görünümlü, resmin sol alt köşesinde beyaz bez üzerinde cerrahi aletler sıralanmış. Aydınlık ve yüksek tavanlı ameliyathane ve sterilizasyonun başlamamış olması dikkat çekici. Hastanın saçları çok ayrıntılı resmedilmiş. Ameliyatın ne olduğu belli değil ama hasta çıplak resmedilmiş. Dr Pean'ın duruşu tipik bir cerrah duruşudur, kendini yarı-tanrı kabul eden bir özgüven içinde. Etrafındakilerin ona bakışı bu duruşu onaylar nitelikte.

Kardiyoloji Tarihi ( Diego Rİvera - 1946, Mexico City)

Mexico City’de Kardiyoloji Enstitüsü’ndeki  duvar resimleri.” Kardiyoloji Tarihi” isimli bu duvar resmi  6.4 m boyutlarında 2 panelden oluşmakta. Panellerin altlarında  Aztek ve İnka gibi antik uygarlıklara ait doğal tedavi tanımlarını betimleyen resimler yer almakta. Birinci panelde bilimin uğradığı saldırılar engizisyon ateşi ile sembolize edilmiştir. Bu panelde fizyoloji, anatomi gibi temel bilimciler yer almaktayken 2. panelde klinisyenler resmedilmiştir. Birinci panelin sağ alt köşesinde Vesalius, onun yanında ortada Galen, sol alt köşede de İspanyol fizyolog  Servetus görülmektedir. Biraz üst ortada Harwey, ateşin sağ alt kısmında ise Laennec hastayı dinlerken yer almaktadır. 2. panelde ise W.Einthoven, Thomas Lewis, J. Mckenzie gibi bilim adamları resmedilmiştir.  Diego RIVERA (1886-1957) tarafından yapılan tablolarda  49 bilim insanı yer almaktadır. 

Agnew Kliniği ( Thomas Eakins - 1889, Philadelphia) 

Pensilvanya Ü.Tıp Fakültesinde  Dr.David Hayes Agnew’in emekli olduğu gece öğrencilerine ameliyathanede ders vermesi resmedilmiş. Bu resim için öğrenciler kendi aralarında 750  Dolar toplayıp ressam Eakins’a vermişlerdir. Meme kanseri nedeniyle genç bir kadın ameliyat edilmekte. İzleyiciler koyu tonlarda çizilmiş, kimisi karışık duygular içinde, kimisi uyumakta, kimisi sıkılmış ve boş bakışlarla yere bakmakta... Resmin sağ alt köşesinde Eakins bir doktorun kendisine söylediklerini dinlerken görülmektedir  (ressamın gizli imzası). Tabloda sadece iki kadın yer almaktadır, hasta ve hemşire. Prensip olarak sterilite ve antisepsi o devirlerde yeni başlamış bu nedenle tüm doktorlar beyaz giyinmiş ancak eldiven ve maske kullanımı henüz başlamamış.  Pensilvanya Üniversitesi Tıp Fakültesi  öğrenci diplomasında bu resim  vardır, resim aynı üniversitede John Morgan Binası'nda asılıdır.

Gross Kliniği ((Thomas Eakins - 1874, Philadelphia Museum of Art )

Profesör Samuel Gross’un Jeferson Tıp Okulu’nda  1874’de yaptığı bir ameliyat. Gross’un bu tablosunu ondan 2 dönem anatomi dersi alan ressam Thomas Eakins yapmıştır. İleriki yıllarda da benzer kompozisyonda resimler yapmıştır. Tabloda Gross’un sol arkasında ameliyat notlarını kaydeden tıbbi sekreter, önde üzerinde cerrahi aletler  bulunan bir masa, tünelde solda oğlu cerrah Samuel W.Gross, sağda ressamın kendisi yer almaktadır. Hasta osteomiyelit için sol uyluktan ameliyat olmakta, sağ yanına yatmış, kalça ve dizler o kadar bükülmüş ki hasta boyca kısacık görülmekte, ayaklarda kalın gri çoraplar vardır. Baş tarafında kloroformla ıslatılmış havlu ile anestezist görülmektedir, ekartör çeken 4 asistan tabloyu tamamlamakta. Bunlardan biri sonradan ünlenen Dr James Barton'dur. Örtülü kadın hastanın annesidir. İş kıyafetleri geleneksel olarak siyahtır. Resmin tek parlak rengi kırmızı kandır.  Dr Gross’un bistüri tutan sağ elinde kan vardır.

Ortaçağ'da Bacak Kesilmesi  (Duke Üniversitesi Kütüphanesi)

Hans von Gersdorf’un 1551 yılına ait kitabındaki elle boyanan tahta baskısı bir resim. Bu kitap cerrahinin şekilli  ilk savaş cerrahisi  kitabı sayılır. Kitabın ilk bölümü anatomi, ikinci bölümü cerrahi, savaş yaralanmaları ve amputasyonları içermektedir. Hastalar bir gün önce kiliseye gider, premedike edilir, turnike yerine sıkı bandaj uygulanır, amputasyondan sonra yara yerine içinde kireç, yumurta akı, şap,  sülfirik asit ve meşeden oluşan bir karışım sürülmektedir. Daha sonra domuz veya boğa mesanesinden bir koruyucu yara üzerine geçirilmektedir. Yüzlerce amputasyon yapılmış ve çoğu yaşamıştır. Resimde bu detaylar görülmektedir. Kesilen bacağın üst kısmı turnike ile sıkılmış, ayakta duran adamın sol eli de aynı yöntemle tedavi edilmiş olarak görülmektedir.

Ameliyat Odası  (Seligman Adelbert, 1890, Galeria Belvedere, Viyana) 

XIX. yüzyılın en önemli cerrahlarından olan Thedore Billroth  ameliyathanede. Berlin Tıp Fakültesi’nden Langenbeck’in asistanı C.Theodore Billroth (1829-1876) ancak  60 yaşında üne kavuşmuştur. Viyana Üniversitesi Hastanesine binlerce öğrenci ve genç doktor onu izlemeye gelmektedir.  Resimde Billroth hastadan uzağa bakmakta ve kral gibi görülmekte, asistanı kendisine alet vermektedir. 7 asistan beyaz gömlekli, hastanın kafası  traşlıdır. Genel anestezi açık damla metoduyla verilmekte. Lister yöntemleri uygulanıyor, lastik eldiven henüz yok. Ameliyat odasının ışığı pencereden gelen gün ışığıdır. Trigeminal nevralji nedeniyle nörotomi ameliyatı yapılıyor. İlk sıranın solunda Baveria Dükü, sağda ressamın kendisi yer almaktadır. Bu resim 1963 yılında Viyana Tıp Fakültesi ziyaretinde Prof. Karel Absolon tarafından 2.Cerrahi Kliniği’nin tuvaletinde bulunmuştur.

Hasta Bakımı  (Domenico di  Bartolo -1440, Siena)

Siena’da  Maria della Scala Hastanesi.  Bu hastane halen kullanılmaktadır ve bu fresk oradadır. Rahip, tıp ve dinin iç içeliğini göstermekte olan bu resimde dönemin karakteristiği olarak resme girmek için gelen eşraf tabloda yer almaktadır. Geleneksel cerrahi ile uğraşanlarla uğraşmayanların çekişmesi (günümüzdeki dahiliyeci-cerrah çekişmesi)  kedi ve köpek ile resimde bilinçli bir şekilde simgelenmiştir.

Tubaj ( Dr George Chicotot - 1889, Halk Müzesi, Paris)

Kendisi de ressam olan Dr Chicotot mesai arkadaşı Dr Albert Josias ve ekibini tubaj (yutak borusuna bir tüp sokulması) yaparken resmetmiş. Yağlıboya bu tabloda asistanlar pür dikkat hocalarını izliyorlar. Henüz maske, kep ve eldivenler kullanılmıyor.  

Bilim ve Hayırseverlik (Pablo Picasso -1897, Picasso Müzesi, Barselona)

Ünlü kübist ressam Pablo Picasso (1881-1973) tarafından yapılmıştır. Picasso’nun erken dönem çalışmalarından birisidir. Resmi 17 yaşındayken yapmıştır, bu resimden on yıl sonra kendi sanatını oluşturmaya başlamıştır. Resimdeki doktor, Picasso’nun babasıdır. Kendisini resim konusunda hep cesaretlendiren babasını, işin ehli ve bilgili bir doktor olarak çizmiş minnet duygularını ifade etmiştir. Hasta kimdir bilinmemektedir. Ancak çocuk resimde model olarak kullanılmak üzere bir dilenciden ödünç olarak alınmıştır. Keza rahibenin elbisesi de ödünç alınmıştır. Rahibe hastaya su içmeyi önerirken bebeğin bakımını da üstlenmiş görünmektedir.

Doktor  (Sir Luke  Fildes - 1891, Tate Galery )

Ressam 1877’de bir yaşındaki ilk oğlu Philip’i, ateşli bir hastalıktan bir Christmas sabahı Kennsington’daki evinde kaybetmiş ve derin bir acı duymuştur.  Ressam resimde ayakta ve elini eşinin omzuna koymuş olarak durmaktadır.  Resimde ressamın gizli imzalarından bir örnek. Oğlunu kaybeden ressam hasta başında sabahlayan doktora bir minnet ifadesi olarak bu resmi yapmıştır. Resimde doktorun tetikte ve ihtimamla hastaya bakışı çok etkileyicidir. 

Hasta Çocuk (Gabriel Metsu - 1650, Rijksmuseum, Amsterdam )

Dutch ressamın bu resminde çocuk hasta olmaktan çok hastayı oynayan, mızmız ve kaprisli bir çocuk görünümündedir. Duvardaki resimle birlikte değerlendirildiğinde Metsu bu resimde  Meryem Ana'nın şefkati ve analık duygusunu resimdeki anne üzerinden vermektedir. 

Henry Ford Hastanesi  (Frida Kahlo - 1932, Diego Rivera & Frida Kahlo Museums, Mexico)

Meksika’lı  ressam Frida Kahlo’nun (1907-1954) “Uçan Yatak” adıyla da bilinen tablosu. Kahlo'nun 19 yaşında  geçirdiği bir trafik kazası ile  bütün hayatı değişir. Bindiği otobüsün tramvayla çarpışması sonucu çok kişinin öldüğü kazada, bir demir çubuk Kahlo’nun sol kalçasından girip leğen kemiğinden çıkmıştır. Kazadan sonra tüm hayatı hastaneler ve doktorlar arasında geçecektir. Korseler içinde veya yatağa bağlı, omurgası ve sağ bacağında dinmeyen bir acıyla yaşayacak, 32 kez ameliyat edilecek ve çocuk felci nedeniyle sakat olan sağ bacağı 1954’te kangren yüzünden kesilecektir. Resimlerinde bu ruh halini, çektiği acıları sıklıkla yansıtır. 1932’de yaptığı bu tabloda arka planda kocası Diego Rivera’nın çalıştığı  ve nefret ettiği Detroit şehri yer almakta. Yatakta kan bulunan tek yer kadın üreme organlarının olduğu bölgedir. Resimdeki altı tane ince kırmızı kordon hiçbir zaman anne olamayacağını bildiği hayali bebeğine, rahminin anatomik görünümüne, yaralandığı leğen kemiğine, kocasından aldığı gerçek hediye bir orkideye, bebeğini kaybetme korkusunun yavaş seyrini sembolize eden  bir salyangoza ve muhtemelen yattığı hastaneye göndermede bulunmak için bir makineye bağlanmıştır. Frida makyajlıdır ancak bir gözyaşı yanağında görülmektedir.

Dr Faik Çelik

Ek Okumalar için :

Tıp ve Sanat: 
 https://argoscelik.blogspot.com.tr/2011/10/tp-ve-sanat.html

İlaç Kokulu Kitaplar:
https://argoscelik.blogspot.com.tr/2011/10/ilac-kokulu-yazlar.html